در این مقاله به نقل از سایت دکتر مرتضی قادری قصد داریم شما را با عکس CBCT دندان آشنا کنیم. توموگرافی کامپیوتری یا عکس CBCT دندان (Dental cone beam CT) نوع خاصی از تجهیزات اشعه ایکس است که در مواقعی که اشعه ایکس معمولی دندان یا صورت برای تشخیص پزشک و دندانپزشک کافی نیست، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشکان و دندانپزشکان از این فناوری برای تولید تصاویر سه بعدی (3D) از دندان‌ها، بافت‌های نرم، مسیرهای عصبی و استخوان در قالب یک اسکن استفاده می‌کنند. این روش مزایای فراوانی دارد و در تشخیص پزشکان کمک بسیار زیادی می‌کند. یکی از مزایای این روش محدودیت‌ها، خطرات و عوارض بسیار کم و محدود این روش در کنار عدم نیاز به آمادگی خاص و طی کردن مراحل سخت و پیچیده است. برای آشنایی بیشتر با عکس CBCT دندان تا انتهای این مطلب ما را همراهی کنید.
توموگرافی کامپیوتری یا عکس CBCT دندان چیست؟
توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی دندان (Dental cone-beam computed tomography) نوع خاصی از دستگاه اشعه ایکس است و در شرایط خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از این دستگاه به‌طور معمول رایج نیست، زیرا این روش اسکن تنها در زمان‌هایی مورد نیاز است که جراح و دندانپزشک شما به اطلاعات دقیقی از بافت‌ها، اعصاب و مسیرهای عصبی، استخوان‌ها و دندان‌های شم نیاز دارد.
این نوع سی تی اسکنر از نوع خاصی از فناوری، برای تولید تصاویر سه بعدی از ساختارهای دندانی، بافت‌های نرم، مسیرهای عصبی و استخوان در ناحیه جمجمه و صورت استفاده می‌کند. تصاویر به‌دست‌آمده از عکس CBCT دندان امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای درمان و جراحی را فراهم می‌کند.
در این روش اطلاعات به‌دست‌آمده از اشعه ایکس توسط کامپیوتر مورد پردازش قرار می‌گیرد تا تصاویری زنده، سه‌بعدی، بسیار دقیق و با وضوح بسیار بالا از دندان‌ها، فک، استخوان‌ها، غدد، مسیرهای عصبی و بافت‌های نرم دهان شما در اختیار پزشک جراح قرار بگیرد.
عکس CBCT دندان با CT معمولی یکسان نیست. با این حال، از این روش می‌توان برای تولید تصاویری مشابه با تصاویر CT معمولی، استفاده کرد. در CT پرتو مخروطی، یک پرتو اشعه ایکس به شکل مخروط در اطراف بدن بیمار حرکت می‌کند تا تعداد زیادی تصویر یا نما از بافت‌های موردنیاز تهیه کند. به دلیل همین حرکت مخروطی امواج دور بدن است که عکس CBCT دندان به این اسم نام‌گذاری شده است. سی تی اسکن و سی تی پرتو مخروطی هر دو تصاویر باکیفیتی تولید می‌کنند.
CT پرتو مخروطی دندانی به‌عنوان وسیله‌ای برای تولید انواع تصاویر از بافت‌های دندان به روشی سریع، ارزان و به‌صورت سرپایی، توسعه یافته است. عکس CBCT دندان تصاویر دقیقی از استخوان ارائه می‌دهد و برای ارزیابی بیماری‌های فک، دندان، ساختارهای استخوانی صورت، حفره بینی، غدد لنفاوی، اعصاب و سینوس‌ها بسیار ایده‌آل است.
چرا به اسکن CBCT نیاز دارم؟
اکنون که متوجه شدید عکس CBCT دندان چیست و چگونه کار می‌کند، بیایید نگاهی به این بیندازیم که چرا ممکن است به آن نیاز داشته باشید. برای شروع، اگر به فکر کاشت ایمپلنت هستید، دندانپزشک شما احتمالاً عکس CBCT دندان را از شما خواهد خواست، زیرا می‌تواند تصویر دقیقی از استخوان‌ها، اعصاب و بافت‌های نرم شما را در اختیار دندانپزشک قرار دهد.
یک اسکن CBCT می‌تواند مشکلات احتمالی دندان مانند پوسیدگی دندان، از دست دادن استخوان، رشد غیرطبیعی، شکستگی‌های صورت، عفونت‌های پریودنتال، بی‌نظمی مفصل گیجگاهی فکی و مشکلات ریشه دندان یا پالپ دندان را نشان دهد. دانستن این موارد به دندانپزشک شما اجازه می‌دهد تا تعیین کند که آیا ایمپلنت‌های دندانی می‌توانند به‌طور ایمن و مؤثر نصب شوند یا خیر.
عکس CBCT دندان همچنین به‌عنوان بخشی از مرحله برنامه‌ریزی درمان و جراحی نیز استفاده می‌شود. بخش بزرگی از نتایج موفقیت‌آمیز درمان و جراحی‌ها زیر سایه همین عکس CBCT دندان است. از آنجایی که اسکن CBCT تمام استخوان‌ها، اعصاب و بافت‌های نرم شما را با جزئیات بسیار زیاد نشان می‌دهد، به دندانپزشک شما اجازه می‌دهد تا رویکرد درمانی و جراحی خود را قبل از شروع عمل تعیین کند. این روش به پزشکان اجازه می‌دهد تا عوارض احتمالی را زودتر شناسایی کرده و اقدامات لازم را برای جلوگیری یا به حداقل رساندن این عوارض انجام دهند.
به کمک عکس CBCT دندان، دندانپزشک شما قادر خواهد بود اطلاعات دقیق و مورد نیاز خود در مورد وضعیت دهان شما را در اختیار داشته باشد. این اطلاعات می‌تواند شامل تصاویر زیر باشد:
- TMJ یا سایر مشکلات فک
حتی ممکن است ایمپلنت دندان به دلیل اطلاعاتی که به‌طور ایمن از طریق عکس CBCT دندان جمع آوری شده است، ناامن تشخیص داده‌شده و اصلاً انجام نشود.
تفاوت بین CBCT و اشعه ایکس استاندارد چیست؟
احتمالاً در گذشته مفاهیمی مانند اشعه ایکس کامل دهان (FMX) یا اشعه ایکس پانورامیک (PANO) را شنیده یا دریافت کرده‌اید. FMX معمولاً هر ۳ الی ۵ سال توسط دندانپزشک شما توصیه می‌شود. FMX تصاویری از هر دندان و ساختارهای اطراف آن می‌گیرد و برای تشخیص بیماری لثه، حفره‌ها، آبسه‌های دندانی و سایر ضایعات استفاده می‌شود. PANO یک تصویر منفرد از دندان است که اغلب توسط جراحان دهان و ارتودنتیست‌ها استفاده می‌شود. این نوع اشعه ایکس جزئیات واضحی را ارائه نمی‌دهد.
در مقایسه با این روش‌ها (موسوم به اشعه ایکس استاندارد)، عکس CBCT دندان روش بسیار دقیق و مؤثرتری برای به‌دست آوردن اطلاعات در مورد سلامت دندان‌ها است. فناوری اسکن CBCT از تشعشعات کمتری استفاده می‌کند و برای دیدن نماها و زوایای مختلف دهان به اسکن کمتری نیاز دارد. به‌علاوه، برخلاف اشعه ایکس سنتی دندان، سی تی اسکن پرتو مخروطی می‌تواند هم استخوان‌ها و هم بافت‌های نرم را نشان دهد.
تفاوت بین اسکن CBCT و OPG چیست؟
CBCT (رادیولوژی یا توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی) و OPG (اورتوپانتوموگرام) دو نوع مختلف از تکنیک‌های تصویربرداری دندانی هستند که هرکدام برای تولید تصاویری از دندان‌ها، فک‌ها و ساختارهای اطراف استفاده می‌شوند.
OPG یک روش تصویربرداری دوبعدی است که یک تصویر دوبعدی گسترده از کل دهان را در یک اسکن می‌گیرد و می‌توان از آن برای تشخیص مشکلات مربوط به موقعیت دندان‌ها، رشد و نمو آن‌ها، فک یا مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) استفاده کرد. این روش همچنین برای ارتودنسی مفید است.
از سوی دیگر، CBCT یک تکنیک تصویربرداری سه بعدی است که از یک پرتو اشعه ایکس مخروطی شکل برای گرفتن مجموعه‌ای از تصاویر مقطعی از ناحیه خاصی از دهان استفاده می‌کند. تصاویر به‌دست‌آمده از یک فایل DICOM سه بعدی استخراج‌شده و به‌دلیل اینکه به کمک کامپیوتر پردازش شده‌اند، دقت بیشتری دارند.
از CBCT می‌توان برای مشاهده تک‌تک دندان‌ها یا ریشه دندان‌ها استفاده کرد. برای برنامه‌ریزی ایمپلنت بسیار توصیه می‌شود، زیرا امکان ارزیابی کیفیت، کمیت و تراکم استخوان در فک برای ایمپلنت‌های دندانی را فراهم می‌کند و به شناسایی محل دقیق کانال ریشه (به‌صورت سه بعدی) کمک می‌کند.
هر دو روش تقریباً برای خود اسکن به ۲ تا ۳ دقیقه زمان نیاز دارند؛ اما CBCT به رادیوگرافی و کار پردازشی اضافی نیاز دارد. علاوه بر این، اسکن CBCT اغلب به گزارش رادیولوژیست نیاز دارد و ممکن است برای انجام اسکن به دستگاه گران‌تری نیاز داشته باشد. بنابراین، هزینه اسکن CBCT برای ۱ فک معمولاً ۳ برابر است و هزینه اسکن CBCT برای ۲ فک معمولاً ۵ برابر هزینه اسکن OPG (که کل دهان را اسکن می‌کند) است.
هر دو اسکن پانوراما و CBCT در صورت توجیه بیمار، بسیار ایمن هستند؛ اما OPG به دوز تابش کمتری نیاز دارد، زیرا تصاویر آن ۲ بعدی است. در حالی که CBCT چندین لایه را برای به‌دست آوردن تصاویر 3D اسکن می‌کند.
برخی از کاربردهای رایج عکس CBCT دندان
CT پرتو مخروطی دندان یا همان عکس CBCT دندان معمولاً برای موارد زیر به کار گرفته می‌شود:
- TMJ)
چگونگی آمادگی برای عکس CBCT دندان
CT پرتو مخروطی نیاز به آمادگی خاص ندارد. قبل از معاینه، ممکن است از شما خواسته شود هر چیزی که ممکن است در تصویربرداری اختلال ایجاد کند، از جمله اشیاء فلزی مانند جواهرات، عینک، سنجاق سر و سمعک را بردارید. همچنین از آنجایی که ممکن است نیاز به برداشتن پروتزهای دندانی متحرک خود نیز داشته باشید، توصیه می‌شود این موارد را در معاینه به پزشک خود اطلاع دهید.
در صورت وجود احتمال بارداری، خانم‌ها باید همیشه به دندانپزشک یا جراح دهان خود اطلاع دهند. اشعه ایکسی که به‌صورت مخروطی دور بافت‌های فک و دهان شما حرکت می‌کنند، ممکن است صدمات و آسیب‌هایی را متوجه جنین کنند. اگر احتمال بارداری را می‌دهید، این مورد را به اطلاع پزشک خود برسانید.
ظاهر تجهیزات عکس CBCT دندان چگونه است؟
سی‌تی‌اسکنرهای مخروطی دستگاه‌هایی به شکل مربع هستند که شامل یک صندلی عمودی برای نشستن یا یک میز متحرک هستند تا بیماران بتوانند در طول معاینه دراز بکشند. اسکنرهایی که شامل یک صندلی هستند دارای یک بازوی چرخشی C شکل و یک تشدیدکننده تصویر اشعه ایکس هستند که حاوی منبع اشعه ایکس و آشکارساز است. دستگاه‌های سی تی پرتو مخروطی با میز شامل یک دروازه دوار هستند.
روش کار در عکس CBCT دندان چگونه است؟
در طول معاینه CT پرتو مخروطی، بازوی C یا دروازه‌ای در یک چرخش کامل ۳۶۰ درجه به دور سر بیمار می‌چرخد، در حالی که تصاویر متعددی را از زوایای مختلف می‌گیرد که برای ایجاد یک تصویر سه بعدی بازسازی می‌شوند.
منبع اشعه ایکس و آشکارساز در دو طرف بازوی چرخان C یا دروازه‌ای نصب‌شده و به‌صورت هماهنگ می‌چرخند. در یک چرخش، آشکارساز می‌تواند بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ تصویر دوبعدی با وضوح بالا تولید کند که سپس به‌صورت دیجیتالی و توسط پردازش کامپیوتری، ترکیب‌شده و یک تصویر سه بعدی را تشکیل می‌دهند. تصاویر 3D که می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار دندانپزشک یا جراح دهان شما قرار دهد.
بسته به نوع سی تی اسکنر پرتو مخروطی مورد استفاده، از شما خواسته می‌شود که روی صندلی بنشینید یا روی میز دراز بکشید. دندانپزشک یا جراح دهان و فک شما را به‌گونه‌ای قرار می‌دهد که ناحیه مورد نظر در مرکز پرتو قرار گیرد.
سپس از شما خواسته می‌شود تا زمانی که منبع اشعه ایکس و آشکارساز برای یک چرخش ۳۶۰ درجه یا کمتر به دور شما می‌چرخند، ساکن بمانید. این چرخش معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ ثانیه برای یک دور کامل طول می‌کشد، که به آن رادیوگرافی کامل دهان نیز گفته می‌شود و در طی آن، از کل دهان و ساختارهای دندان تصویربرداری می‌شود. سپس دستگاه کمتر از ۱۰ ثانیه برای یک اسکن منطقه‌ای بر روی یک منطقه خاص (فک بالا یا فک پایین) تمرکز می‌کند.
در حین و بعد از عمل چه چیزی را تجربه خواهیم کرد؟
در طول معاینه سی تی پرتو مخروطی هیچ دردی را تجربه نخواهید کرد و پس از اتمام معاینه می‌توانید به فعالیت‌های عادی خود بازگردید.
چه کسی نتایج را تفسیر می‌کند و چگونه می‌توانیم آن‌ها را دریافت کنم؟
دندانپزشک، جراح دهان یا رادیولوژیست شما تصاویر را تجزیه‌وتحلیل خواهند کرد. آن‌ها ممکن است نتایج را مستقیماً با شما در میان بگذارند یا نتایج را به پزشک یا دندانپزشک‌تان ارجاع دهند.
مزایا و خطرات عکس CBCT دندان چیست؟
فواید و مزایای استفاده از روش عکس CBCT دندان به شرح زیر است:
- CBCT دندان بدون درد، غیرتهاجمی، قابل اطمینان و دقیق است.
- CT توانایی آن در تصویربرداری هم‌زمان از استخوان و بافت نرم است.
همچنین ریسک‌ها و خطرات استفاده از این روش به شرح زیر خواهد بود:
- CT مکرر انجام دهند مگر در موارد ضروری.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم شما را با عکس CBCT دندان به‌صورت کامل و با جزئیات آشنا کنیم. این روش کاملاً بدون درد و غیرتهاجمی است و با اشعه ایکس در دوز کم و تحت کنترل، تصاویر سه‌بعدی بسیار دقیقی از فک و دهان شما در اختیار پزشک قرار می‌دهد. توانایی این روش در تصویربرداری هم‌زمان از استخوان و بافت نرم، نقطه برتری این روش در مقابله با روش‌های مشابه است.
