ارتودنسی متحرک یکی از روش های مهم و پرکاربرد در اصلاح ناهنجاری های دندانی و فکی است که هم در کودکان و هم در بزرگسالان به کار می رود. این نوع ارتودنسی به دلیل قابلیت خارج کردن دستگاه توسط بیمار، در مقایسه با ارتودنسی ثابت، انعطاف بیشتری در زندگی روزمره ایجاد می کند. همچنین امکان رعایت بهتر بهداشت دهان و دندان در طول درمان را فراهم می سازد. در بسیاری از موارد، ارتودنسی متحرک می تواند نقش اصلاحی یا تکمیلی داشته باشد، به ویژه در سنین رشد که استخوان ها و دندان ها هنوز انعطاف پذیر هستند. با این حال، کاربرد آن در بزرگسالان نیز رو به افزایش است، به خصوص با ظهور روش هایی مثل اینویزلاین (Invisalign) که هم زیبا و هم موثر هستند.
شناخت دقیق انواع ارتودنسی متحرک، مزایا و معایب هر کدام، روش های مراقبت و نگهداری، و آگاهی از هزینه ها، می تواند به بیماران کمک کند انتخاب آگاهانه تری داشته باشند. ارتودنسی متحرک تنها زمانی موثر خواهد بود که بیمار همکاری لازم را در استفاده منظم از دستگاه داشته باشد. همچنین، تشخیص صحیح توسط متخصص ارتودنسی برای تعیین نوع وسیله و مدت زمان درمان اهمیت زیادی دارد.
نکته مهم اینکه این مطلب صرفا جهت افزایش آگاهی شماست و به هیچ عنوان جایگزین معاینه و درمان تخصصی توسط دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی نمی شود. هرگونه اقدام درمانی باید تحت نظر پزشک و پس از بررسی تخصصی وضعیت دهان و دندان انجام گیرد.
فهرست مطالب
- ارتودنسی متحرک چیست و چگونه عمل می کند
- انواع ارتودنسی متحرک در کودکان و بزرگسالان
- تفاوت ارتودنسی متحرک و ثابت
- مزایا و معایب ارتودنسی متحرک
- نحوه مراقبت و تمیز کردن دستگاه ارتودنسی متحرک
- طول درمان با ارتودنسی متحرک
- هزینه ارتودنسی متحرک در ایران و عوامل موثر بر آن
- پرسش های متداول
جدول مقایسه ارتودنسی متحرک و ثابت
| ویژگی | ارتودنسی متحرک | ارتودنسی ثابت |
|---|---|---|
| امکان خارج کردن | بله | خیر |
| رعایت بهداشت دهان | آسان تر | سخت تر |
| کیفیت حرکت دندان ها | محدودتر | کامل و دقیق |
| مدت درمان | معمولا کوتاه تر | معمولا طولانی تر |
| ظاهر در طول درمان | تقریبا نامرئی (برخی مدل ها) | قابل مشاهده |
| همکاری بیمار | بسیار مهم | کمتر وابسته به همکاری |
| مناسب برای | کودکان با فک در حال رشد، درمان های جزئی | همه سنین، درمان های پیچیده |
ارتودنسی متحرک چیست و چگونه عمل می کند
ارتودنسی متحرک یکی از روش های اصلاح ناهنجاری های دندانی و فکی است که شامل استفاده از وسایل قابل جابجایی می شود. این وسایل توسط بیمار می توانند از دهان خارج شوند، مثلا هنگام غذا خوردن یا مسواک زدن. این ویژگی باعث می شود تمیز کردن دندان ها آسان تر شده و محدودیت های غذایی کمتر باشد. مکانیزم عملکرد این وسایل معمولا مبتنی بر فشار ملایم و مداوم به دندان ها یا فک است تا به تدریج به موقعیت صحیح منتقل شوند.
در کودکان، ارتودنسی متحرک اغلب برای هدایت رشد فک ها و پیشگیری از ایجاد ناهنجاری های جدی تر استفاده می شود. در بزرگسالان، این وسایل بیشتر در اصلاح ناهنجاری های خفیف تا متوسط یا به عنوان فاز نگهدارنده پس از ارتودنسی ثابت کاربرد دارند. البته با پیشرفت فناوری و تولید الاینرهای شفاف، امروزه بزرگسالان نیز استقبال بیشتری از ارتودنسی متحرک نشان می دهند.
انواع ارتودنسی متحرک در کودکان و بزرگسالان
ارتودنسی متحرک بسته به سن بیمار، نوع مشکل دندانی یا فکی و هدف درمان، مدل های متنوعی دارد که به طور کلی می توان آن را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: دستگاه های عملکردی (Functional) و دستگاه های الاینر شفاف یا ریتینرها.
1. ارتودنسی متحرک در کودکان
در سنین رشد، دستگاه های عملکردی نقش مهمی در هدایت رشد فک و اصلاح عادات دهانی دارند. این وسایل گاهی به صورت پلاک های اکریلیکی با اجزای فلزی ساخته می شوند که بخشی از سقف دهان یا دندان ها را پوشش می دهند. برخی مدل های رایج عبارتند از:
- پلاک های متحرک فعال: دارای پیچ های تنظیم برای حرکت تدریجی دندان ها.
- اپلاینس فانکشنال: برای اصلاح ناهنجاری های فکی مثل جلو بودن فک پایین یا بالا.
- ریتینر متحرک: برای تثبیت نتیجه درمان ارتودنسی ثابت و جلوگیری از بازگشت دندان ها.
این دستگاه ها نیازمند همکاری بالای کودک و والدین هستند. معمولاً توصیه می شود پلاک حداقل 14 تا 16 ساعت در روز استفاده شود.
2. ارتودنسی متحرک در بزرگسالان
در بزرگسالان، بیشترین استفاده مربوط به الاینرهای شفاف مانند Invisalign است که به دلیل ظاهر نامحسوس، محبوبیت زیادی پیدا کرده اند. ویژگی های این وسایل شامل:
- ساخته شده از پلاستیک شفاف و بی ضرر برای بدن.
- تعویض هر الاینر معمولا هر 1 تا 2 هفته برای ایجاد حرکت تدریجی.
- مناسب برای درمان نامرتبی خفیف تا متوسط دندان ها.
علاوه بر آن، برخی بزرگسالان بعد از ارتودنسی ثابت از ریتینر متحرک یا ثابت برای تثبیت نتایج استفاده می کنند.
تفاوت ارتودنسی متحرک و ثابت
ارتودنسی ثابت شامل براکت ها و سیم هایی است که به دندان ها چسبانده می شود و بیمار قادر به خارج کردن آن ها نیست. در مقابل، ارتودنسی متحرک آزادانه توسط بیمار خارج و استفاده می شود.
تفاوت های کلیدی:
- حوزه کاربرد: ارتودنسی ثابت برای درمان مشکلات پیچیده کاربرد دارد، اما ارتودنسی متحرک بیشتر برای اصلاحات جزئی یا پیشگیری استفاده می شود.
- مدت زمان درمان: درمان با ارتودنسی ثابت ممکن است 12 تا 24 ماه طول بکشد، ولی ارتودنسی متحرک در بسیاری از موارد زمان کوتاه تری دارد.
- رعایت بهداشت: ارتودنسی متحرک امکان مسواک زدن کامل را فراهم می کند، اما ثابت باعث دشواری در تمیز کردن دندان ها می شود.
- هزینه: در مجموع، هزینه ارتودنسی متحرک معمولا کمتر از ثابت است، اما در مورد روش های پیشرفته مثل Invisalign ممکن است حتی بیشتر شود.
مزایا و معایب ارتودنسی متحرک
مزایا
- قابلیت خارج کردن دستگاه در مواقع ضروری.
- رعایت راحت تر بهداشت دهان و دندان.
- کاهش خطر پوسیدگی های بین دندانی و التهاب لثه.
- ظاهر کمتر قابل توجه در مدل های شفاف.
- مناسب برای بیمارانی که درمان انعطاف پذیر می خواهند.
معایب
- وابستگی به همکاری بیمار؛ عدم استفاده منظم باعث شکست درمان می شود.
- محدودیت در اصلاح بعضی موارد شدید ناهنجاری.
- در برخی کودکان ممکن است تمایل به استفاده کم باشد.
- احتمال گم کردن یا شکستن دستگاه.
نحوه مراقبت و تمیز کردن دستگاه ارتودنسی متحرک
مراقبت صحیح از دستگاه ارتودنسی متحرک یکی از مهم ترین عوامل موفقیت در درمان است. بی توجهی به نظافت و نگهداری می تواند باعث تجمع پلاک میکروبی، تغییر رنگ دستگاه و حتی بوی ناخوشایند دهان شود.
روش های تمیز کردن
- شستشو بعد از هر بار خارج کردن: دستگاه باید بلافاصله پس از خارج کردن، با آب ولرم (نه داغ) شسته شود تا ذرات غذا و باکتری ها از بین بروند.
- مسواک جداگانه: استفاده از مسواک نرم و خمیردندان ملایم برای تمیز کردن سطح پلاک توصیه می شود. باید از ساییدن شدید پرهیز کرد تا خش وارد پلاستیک نشود.
- قرص های پاک کننده: قرص های مخصوص ارتودنسی یا دندان مصنوعی می توانند هفته ای 1 تا 2 بار برای ضدعفونی عمیق به کار روند.
- اجتناب از آب داغ: آب داغ ممکن است باعث تغییر شکل دستگاه شود.
- نگهداری در جعبه مخصوص: هنگام عدم استفاده، پلاک باید در جعبه تهویه دار نگهداری شود تا هم از آلودگی و هم از گم شدن محافظت گردد.
نکات تکمیلی
- هرگز دستگاه را در معرض مستقیم نور خورشید قرار ندهید.
- هنگام شنا، بهتر است دستگاه برداشته شود تا دچار آسیب یا گم شدن نشود.
- اگر دستگاه ترک خورد یا تغییر شکل پیدا کرد، باید سریعا به متخصص اطلاع داده شود.
طول درمان با ارتودنسی متحرک
مدت زمان درمان با ارتودنسی متحرک به عوامل متعددی بستگی دارد:
- شدت نامرتبی دندان ها یا ناهنجاری فکی
- سن بیمار
- میزان همکاری در استفاده منظم
- نوع دستگاه و برنامه درمانی پزشک
معمولا در کودکان که رشد فک هنوز ادامه دارد، درمان با پلاک های عملکردی ممکن است بین 6 تا 18 ماه طول بکشد. در بزرگسالان با الاینرهای شفاف، درمان متوسط حدود 8 تا 14 ماه است. البته در موارد بسیار خفیف، ممکن است دوره درمان کمتر از 6 ماه باشد.
هزینه ارتودنسی متحرک در ایران و عوامل موثر بر آن
هزینه درمان با ارتودنسی متحرک متغیر است و به عوامل زیر بستگی دارد:
- نوع دستگاه: پلاک های ساده هزینه کمتری نسبت به الاینرهای شفاف اختصاصی دارند.
- مدت زمان درمان: هرچه درمان طولانی تر باشد، هزینه افزایش می یابد.
- تکنولوژی ساخت: استفاده از سیستم های دیجیتال و سه بعدی مانند Invisalign هزینه بیشتری دارد.
- تخصص پزشک: متخصصان ارتودنسی با تجربه معمولا تعرفه بالاتری دارند.
- محل جغرافیایی: در کلان شهرها، هزینه نسبت به شهرهای کوچک بالاتر است.
به طور تقریبی، در سال 1404، هزینه پلاک متحرک ساده در کودکان از حدود 6 تا 15 میلیون تومان و هزینه الاینرهای شفاف پیشرفته در بزرگسالان بین 40 تا 120 میلیون تومان متغیر است.
ارتودنسی متحرک روشی انعطاف پذیر و کاربردی برای اصلاح ناهنجاری های خفیف تا متوسط دندانی و فکی است. این روش به ویژه در کودکان، نقش مهمی در هدایت رشد فک و پیشگیری از مشکلات آینده دارد و در بزرگسالان نیز با پیشرفت فناوری و تولید الاینرهای شفاف، محبوبیت زیادی یافته است. موفقیت این درمان به همکاری دقیق بیمار و رعایت اصول مراقبتی بستگی دارد. انتخاب بین ارتودنسی متحرک یا ثابت باید بر اساس تشخیص دقیق متخصص ارتودنسی و شرایط فردی بیمار انجام گیرد.
پرسش های متداول
1. آیا ارتودنسی متحرک درد دارد؟
در چند روز اول ممکن است فشار یا ناراحتی خفیف وجود داشته باشد که معمولا با عادت کردن بیمار کاهش می یابد.
2. چند ساعت در روز باید از ارتودنسی متحرک استفاده کنم؟
بسته به توصیه متخصص، معمولا بین 14 تا 22 ساعت در روز استفاده مداوم توصیه می شود.
3. بعد از اتمام دوره ارتودنسی متحرک، آیا نیاز به ریتینر هست؟
بله، در بسیاری از موارد برای تثبیت نتیجه و جلوگیری از بازگشت دندان ها، استفاده از ریتینر ضروری است.
منابع معتبر
Graber LW, Vanarsdall RL, Vig KW. Orthodontics: Current Principles and Techniques. Elsevier; 2021.
Proffit WR, Fields HW, Larson BE, Sarver DM. Contemporary Orthodontics. Elsevier; 2022.
American Association of Orthodontists. Removable appliances information
Invisalign Official Site. What is Invisalign?