تب خفیف و حس گرمای بدن (اغلب کمتر از ۳۸ درجه) از علائم شایع دوره‌ی رویش دندان نیش در کودکان زیر دو سال است. تب به دلیل فعالیت سیستم ایمنی بدن است و معمولاً نشانه وجود عفونت نیست. در آمدن دندان نیش که سومین دندان شیری است با بی‌قراری و تب همراه است؛ معمولاً سخت‌تر و دردناک‌تر از بقیه دندان‌ها درمی‌آید و برای مادر و کودک چالشی مهم محسوب می‌شود..
ویژگی‌های خاص دندان نیش و علت تب و درد بیشتر هنگام رویش
دندان نیش ریشه‌ای بلند و نوکی تیز دارد و به همین دلیل فشار زیادی بر بافت لثه وارد می‌کند. فشار در عمق لثه بیشتر و درد آن تیرکشنده و پایدارتر است. التهاب موضعی ممکن است تا گونه و لب بالا هم گسترش یابد. همچنین تحریک عصبی با توجه به نزدیکی اعصاب فک و صورت، شدیدتر حس می‌شود.
به‌طور معمول، تب و ناراحتی کودک طی ۳ تا ۷ روز از بین می‌رود و دندان نیش کاملاً ظاهر می‌شود. با رعایت چند اقدام ساده، این روزهای پرتنش را می‌توان به‌راحتی پشت سر گذاشت.
زمان طبیعی رویش دندان نیش شیری
نیش بالایی: در ۱۶ تا ۲۲ ماهگی می‌روید وزودتر نسبت به نیش پایین سر می‌زند.
نیش پایینی: در ۱۷ تا ۲۳ ماهگی می‌روید و معمولاً کمی دیرتر ظاهر می‌شود.
در صورت عدم رویش دندان نیش و نهفتگی آن باید بررسی‌های لازم توسط دندانپزشک کودکان انجام شود زیرا سبب نیاز کودک در سال‌های آینده به انجام ارتودنسی خواهد‌شد.
علائم طبیعی در دوره رویش دندان نیش
- تورم و قرمزی موضعی لثه
- آب‌ریزش دهان و بزاق زیاد
- بی‌قراری و چسبندگی به والدین
- تمایل به جویدن اشیاء
- اختلال خواب و کاهش اشتهای خفیف
- دانه‌های پوستی خفیف دور دهان به‌دلیل تماس بزاق
علائمی که نیاز به بررسی پزشکی دارند
- تب بالاتر از 38.3 درجه
- اسهال، استفراغ مکرر یا علائم تنفسی شدید
- بی‌حالی، خشکی دهان و کاهش ادرار
- کاهش وزن یا بی‌حالی شدید
با مشاهده موارد فوق باید به متخصص کودکان مراجعه کنید زیرا ممکن است این علائم، دلیل دیگری به جز دندان در آوردن داشته باشد. همچنین در صورت وجود آفت، کیست، علائم عفونت و التهاب و قرمزی شدید لثه‌های کودک، باید توسط متخصص دندانپزشکی کودکان معاینه شود.
خوراکی وغذای مناسب و ایمن برای کودکان در حال دندان درآوردن
خوراکی‌های نرم و خنک در این روزها به کودک کمک می‌کند درد و التهاب لثه ها کمتر شود. همچنین به دلیل بی حوصلگی بلع راحت‌تری داشت باشد و موجب عوارض دیگری مثل دل درد و نفخ در کودک نشود. برخی از خوراکی‌های مورد علاقه و مناسب کودکان در این دوران عبارتند از :
- ماست سرد یا ولرم رو به خنک
- پوره میوه‌های نرم مثل سیب، گلابی، آووکادو یا موز
- فرنی یا اوتمیل ولرم
غذا را کمی خنک‌تر از معمول بدهید تا اثر ضد درد ملایم ایجاد کند. ویتامین دی و کلسیم دو عنصر اساسی برای رویش دندان‌های کودک هستند.
خوراکی‌ها و عادت‌های نامناسب که باعث سوزش و التهاب بیشتر لثه‌های کودک می‌شود
خوراکی‌های داغ، تند یا اسیدی (مثل آب‌لیمو و آب‌میوه ترش)
مواد سفت یا خطرناک برای خفگی (هویج خام، آجیل، آب‌نبات سفت)
قند و میان‌وعده‌های شیرین مکرر (افزایش خطر پوسیدگی جدی)
ژل‌های بی‌حس‌کننده حاوی بنزوکائین یا لیدوکائین قوی و ممنوع برای نوزادان
مراقبت‌های روزمره در دوره رویش دندان نیش
کنترل دمای بدن
هنگام افزایش دمای بدن بیش از 5/37 استفاده از قطره استامینوفن با دوز 2 قطره به ازای هر کیلو از وزن بدن برای کودک تا 4 مرتبه در شبانه روز برای کودک با مشورت پزشک بلا‌مانع است. برای مثال برای کودک با وزن 7 کیلوگرم، 14 قطره هر 4 الی 6 ساعت یکبار کافی است . از مصرف بیشتر و دوز بالاتر باید پرهیز کنید. همچنین بیش از 4 روز نباید به کودک استامینوفن داد.
تسکین لثه و کنترل التهاب
- ماساژ لثه با انگشت تمیز یا مسواک انگشتی سیلیکونی برای نوزاد، ۲–۳ بار در روز
- حلقه دندانی سرد از یخچال (نه فریزر)
- کمپرس سرد روی گونه به‌مدت ۵–۱۰ دقیقه هر چند ساعت
هیچگاه حلقه لاستیکی دندانی را در فریزر نگذارید. برای سرد کردن حوله، پارچه، حلقه لاستیکی دندانی قرار دادن آن‌ها داخل یخچال کافی و مناسب است. اما قرار دادن آن‌ها داخل فریزر باعث سرد شدن و سفت شدن بیش از حد آن‌ها می‌شود. سرمای زیاد و سطح سفت آن‌ها برای نوزاد بسیار خطرناک است. می‌تواند خیلی سریع به دهان کودک آسیب وارد شود.
بهداشت دهان و پوست اطراف دهان
خشک کردن چانه و گردن برای جلوگیری از التهاب ناشی از بزاق
کرم محافظ زینک اکساید روی پوست اطراف دهان در صورت تحریک
مسواک نرم کودک دو بار در روز + خمیر دندان فلورایددار ۱۰۰۰ppm به اندازه دانه برنج
محیط و خواب کودک
- اتاق خنک، نور کم و ملایم
- صدای آرام لالایی و آغوش مادر
- قبل خواب ماساژ لثه یا خوراکی خنک باعث خواب عمیق‌تر می‌شود
- در طول شب، تب و آب‌ریزش را کنترل کنید.
- بالش و رختخواب تمیز باشد.
ماساژ فک و آرامش کودک
زمان مناسب برای ماساژ فک کودک از روی صورت، شب قبل از خواب یا پس از شست‌وشوی صورت کودک است.
با چند قطره از روغن‌های ایمن (نارگیل، بادام شیرین، زیتون یا بابونه خوراکی) و حرکات دایره‌ای ملایم از کناره لب تا زاویه فک، به مدت ۱–۲ دقیقه ماساژ دهید.حرکات انگشتان تمیز را با چند قطره روغن آغشته کرده، از بخش کنار لب تا زاویه فک، با حرکت دایره‌ای و فشار بسیار ملایم برای ماساژ کافی است. مدت ۱ تا ۲ دقیقه کافی است، چون پوست کودک حساس است. از استفاده کردن از روغن‌های اسانس‌دار قوی (نعنا فلفلی، اوکالیپتوس) یا صنعتی بپرهیزید، چون می‌تواند باعث تحریک یا مسمومیت شود.
پرسش‌های متداول مادران هنگام درآمدن دندان نیش کودک
چند روز طول می‌کشد این درد و بی‌قراری تمام شود؟
به‌طور معمولیک هفته طول می‌کشد. در شب اول یا دوم شدت درد بالاتر است و بعد آرام‌آرام کاهش می‌یابد.
آیا تب در این دوره طبیعی است؟
بله، اگر تب زیر ۳۸ درجه باشد و کودک حال عمومی خوبی دارد، طبیعی محسوب می‌شود.
اما تب بالاتر از ۳۸.۳ درجه یا همراه با اسهال و استفراغ، باید توسط پزشک بررسی شود.
کودک در این روزها اشتهایش کم می‌شود، باید چه غذاهایی بدهم؟
بیشتر به ذائقه کودک توجه کنید و در انتخاب غذا ها به میل کودک رفتار کنید. جذاب تر کردن ظاهر غذا به اشتهای کودک می‌تواند کمک کند. ویژگی نرمی و خنک بودن غذا رانیز مد نظر قرار دهید و از دادن غذاهای داغ و پر ادویه به کودک پرهیز کنید.
چرا هنگام درآمدن دندان نیش، بچه آشفته و چسبنده‌تر می‌شود؟
زیرا درد این دندان عمیق‌تر از بقیه است و کودک احساس “ترس و درد از درون دهان” دارد.
او برای اطمینان روانی، به تماس بدنی و صدای مادر نیاز بیشتری پیدا می‌کند.
آیا تغییر رنگ یا تورم گونه موقع درآمدن نیش طبیعی است؟
تورم خفیف یا قرمزی موضعی طبیعی است، اما اگر گونه زیاد متورم یا داغ شد، ممکن است عفونت موضعی باشد و نیاز به معاینه دارد.
کودک شب‌ها خیلی گریه می‌کند، چه کمکی می‌شود کرد؟
ماساژ ملایم لثه با انگشت تمیز، غذای خنک قبل خواب، موسیقی آرام، و در صورت لزوم یک نوبت استامینوفن شبانه کمک می‌کند کودک خواب بهتری داشته باشد.
بعد از درآمدن دندان نیش باید مراقبت خاصی انجام داد؟
بله، از روز سوم به بعد مسواک نرم مخصوص کودک (با خمیر دندان فلورایددار به اندازه دانه برنج) دو بار در روز استفاده شود تا لثه عادت کند و از التهاب محافظت شود.
نتیجه‌گیری
درآمدن دندان نیش یکی از دشوارترین مراحل دندان‌درآوردن کودک است؛ درد آن عمیق‌تر و طولانی‌تر بوده ولی کاملاً گذراست. تب خفیف، بی‌قراری و تورم لثه تا چند روز طبیعی است و با مراقبت‌هایی ساده مانند خوراکی خنک، ماساژ لثه و مصرف داروی ایمن طبق وزن کنترل می‌شود.
در این مرحله، آرامش و تماس جسمی مادر مؤثرترین درمان روانی است. لمس آرام، صدای نرم و محیط خنک بیش از هر دارویی کودک را آرام می‌کند.
دندان نیش مقدمه‌ای مهم برای شکل‌گیری لبخند و رویش دندان‌های دائمی است؛ با حفظ بهداشت و توجه به علائم هشدار، این مرحله به سلامت و آسانی خواهد گذشت.